De uitspraak van het gerechtshof Den Haag over de betrokkenheid van Nederland bij de uitlevering van de vader en broer van Hasan Nuhanovic en dhr. Mustafic, bij Dutchbat in dienst als elektricien aan de Servische moordenaars is van historische betekenis. De Nederlandse staat had zich via de landsadvocaat afgeschermd van haar verantwoordelijkheid middels een verdedigingsbolwerk van verdraaiingen en leugens. Deze verdraaiingen en leugens zijn nu ‘ontmaskerd’.
In de afgelopen 15 jaar zijn enorme inspanningen geleverd, door onder andere nabestaanden, forensisch onderzoekers, medewerkers van het Tribunaal, om de ware toedracht in kaart te brengen. Dit heeft de basis gelegd voor de rechter om tot deze baanbrekende uitspraak te komen.
De uitspraak slaat een bres in het verdedigingsbolwerk van de Nederlandse Staat doordat ze twee cruciale steunpilaren onderuit haalt:
(1) ‘We hadden er geen verantwoordelijkheid, deze lag bij de VN’.
Dit afschuif-argument is nu eindelijk van tafel geveegd.
(1a) Instructies door Nederlandse regering.
Het hof stelt dat de Nederlandse regering zich ook met Dutchbat en de evacuatie van de vluchtelingen bemoeide. Volgens het hof bleef het niet bij advies dat de toenmalige minister van Defensie Joris Voorhoeve gaf, maar gaf hij daadwerkelijk instructies aan Dutchbat.
,,Het lijdt voor het hof geen twijfel dat de Nederlandse regering nauw betrokken was bij de evacuatie van de vluchtelingen”, zegt het hof. De regering had het dan ook in haar macht gehad te voorkomen dat Mustafic en de familieleden van Nuhanovic van de compound werden gezet, als ze dat op tijd had geweten, staat in het arrest.
De Dutchbatters waren – geheel volgens de prioriteitsstelling van de regering en de landmacht top – voornamelijk bezig met het beschermen van hun eigen belangen: het voorbereiden van het eigen vertrek, het redden van eigen mensen en materieel. De overweldigende dominantie van dit belang werd treffend verwoord door Van Mierlo: “De jongens eruit had prioriteit” .. “Dat is ook de fout die we altijd hebben gemaakt: de misschatting van de boosaardigheid”. (De Volkskrant, 5-9-2000).
(1b) Strijdig met VN-instructies
Ook zegt het hof dat het wegsturen van de vluchtelingen in strijd was met instructies van de VN om de vluchtelingen zo veel mogelijk te beschermen.
(2) ‘We wisten niet wat er ging gebeuren (dat er een risico was, enz.)’.
Het wirhabenesnichtgewusst-argument is al vanaf eind 1992 een argument geweest waarmee regeringen zicht trachtten te onttrekken aan werkelijk effectief ingrijpen op de Balkan. Daarmee werd ook de basis gelegd voor de halfslachtige, volkomen ontoereikende ‘vredesmissie’ van Dutchbat naar Srebrenica.
(2a) Risico’s bleken uit waarneembaar geweld.
Volgens het hof had Dutchbat moeten voorzien dat de militairen van Mladic de mannen zouden vermoorden en Dutchbat had hen dan ook niet van de compound af mogen zetten. Ze behoorden op 13 juli 1995 tot de laatsten van 5000 vluchtelingen die hun toevlucht tot de compound van de Nederlanders hadden gezocht. Dutchbat was er getuige van geweest dat moslims die in handen van de Bosnische Serviërs waren gevallen, waren mishandeld en gedood, aldus het hof. Er zijn in totaal 239 weerbare mannen geregistreerd die in het Nederlandse kamp waren.
(2b) Risico’s bleken al jaren uit grootschalig geweld.
Maar zelfs als op dat moment nog helemaal niets zou zijn gebleken van enige feitelijke oorlogsmisdaden van de Serviërs jegens de Moslims, dan nog was het op dat moment volstrekt onverantwoord en absurd om Bosnische Moslims in handen te stellen van de Servische aanvallers. Hiervoor zijn drie redenen:
[1] Dat er op grote schaal wreedheden en moorden zouden plaatsvinden was totaal geen verrassing voor ieder die ook maar enigszins bekend was met de situatie in Bosnië-Herzegovina.
De massamoord gebeurde als gewoonlijk: Servische strijders hadden al vier jaar lang massamoorden en andere oorlogsmisdaden gepleegd ‘all over the place’.
Mladic gaf al jaren voor ‘het oog van de wereld’ demonstraties van zijn plannen, tactieken en strategieën, en van zijn groteske gruwelpraktijken, onder meer rond Sarajevo. Uit alles was duidelijk dat hij zou toeslaan, zodra hij zijn kans zag met de hem kenmerkende, morbide razernij.
[2] De uitlevering van de Bosniërs vond plaats in een manifeste oorlogssituatie, zonder enig spoor van een reële wapenstilstand.
Het kwam simpelweg neer op uitlevering van weerloze onderworpenen aan hun zwaarbewapende vijanden die jegens hen zoals bekend al jaren op alle mogelijke manieren, tijden en plaatsen de meest uitzinnige haatpropaganda, wraakplannen en dienovereenkomstige oorlogsmisdaden ten toon spreidden.
[3] De uitlevering gebeurde door een ‘neutrale’ partij die daar juist was met de opdracht om deze mensen te beschermen.
Sterker nog: de hele reden dat Srebrenica überhaupt tot safe haven was uitgeroepen, en dat er een VN vredesmacht was geïnstalleerd lag in het feit dat er sprake was van een militaire belegering van een civiel object (bevolking van 40.000), en dat de gevaren voor de inwoners (Bosnische Moslims) continu levensgroot waren.
Het argument dat de massamoord niet tevoren voorspelbaar was, waardoor ‘niemand’ met zekerheid wist, kon weten of kon verwachten dat dit zou gaan gebeuren, is dan ook misplaatst en onjuist.
De hoofdlijn is natuurlijk dat Dutchbat louter aanwezig was in Srebrenica vanwege de vele bekende Servische gewelddadigheden in het (recente) verleden, en het zeer grote risico van meer van die gewelddadigheden in de (nabije) toekomst, en juist op grond van die feiten en risico’s de opdracht en verantwoordelijkheid had om de bevolking daartegen te beschermen. Hieruit volgde direct de dure plicht om met de grootst mogelijke zorg rekening te houden met deze reële mogelijkheden – ook al zijn die uiteraard nooit honderd procent zeker – en die zo veel mogelijk actief te voorkomen. Dit is, zo toont het vonnis aan, op kritieke momenten niet gebeurd.
Zijn drogredenen die 15 jaar lang voor normaal en redelijk zijn verkocht, zijn nu eindelijk ontmaskerd. De logica is op deze punten hersteld en daarmee het zicht op de waarheid. Het is te hopen dat de talloze andere vormen van desinformatie in het dossier Srebrenica net zo resoluut ontzenuwd zullen worden.
Wij wensen iedereen die direct of indirect bij deze strijd betrokken is sterkte en succes.